Χάρηκα πολύ τότε, γιατί ο ένας από τους δύο δασκάλους - ευεργέτες μας που άλλαξε το κλίμα της πόλης
μας και μας χάρισε το όμορφο περιαστικό άλσος θα δικαιωνόταν. Ελπίζω και για
τον δεύτερο που με τα πολλά και καλογραμμένα βιβλία του διέσωσε ακέραιο τον
λαϊκό μας πολιτισμό, σύντομα να βρεθεί κάποιος που να τον τιμήσει και να
ασχοληθεί με τη ζωή και το έργο του. Εμείς στον Σύνδεσμο Γραμμάτων και Τεχνών
θα στηρίξουμε όποιον ερευνήσει αυτό το σημαντικό κεφάλαιο για τον τόπο μας.
Η χαρά μας
ήταν πιο μεγάλη, όταν πέρυσι την άνοιξη ο Απόστολος, που είναι και μέλος του
Συλλόγου μας, μάς ενημέρωσε ότι επιθυμούσε να επιμεληθεί ο ΣΥΜΔΕΣΜΟΣ την έκδοση
του βιβλίου και τα έσοδα να διατεθούν για την οικονομική του ενίσχυση του. Το
Διοικητικό Συμβούλιο αποδέχτηκε με μεγάλη χαρά τη δωρεά του κ. Παπαδημητρίου,
αλλά ο κορονοϊός μας πήγε ένα χρόνο πίσω και να
΄μαστε εδώ σήμερα, στο Υπαίθριο Θέατρο του Άλσους Θεοδωρίδη, στο
καταλληλότερο μέρος, για να τιμήσουμε το έργο αυτού του μεγάλου άνδρα.
Θα ξεκινήσουμε την παρουσίαση
του πολύτιμου αυτού βιβλίου από το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο του οι
φωτογραφίες των οποίων απεικονίζουν την διπλή ιδιότητα του Θεόδωρου Θεοδωρίδη,
του δασκάλου και του γεωπόνου. Οι φωτογραφίες αυτές, όπως και πολλές άλλες,
προέρχονται από τα δύο υπερπολύτιμα λευκώματα του συντοπίτη μας συγγραφέα και
ερευνητή Βαγγέλη Νικόπουλου «Γρεβενά 80 χρόνια φωτογραφίες 1895 - 1975» (Αθήνα
2012) και «Γρεβενά 1912 – 1940 Φωτογραφικά Ντοκουμέντα και Τεκμήρια» (Θεσσαλονίκη
2018) και απαθανάτισαν η πρώτη τον δάσκαλο Θεοδωρίδη στην είσοδο του 1ου
Δημοτικού Σχολείου Γρεβενών εν μέσω μαθητών που τόσο πολύ αγαπούσε λίγο πριν
την συνταξιοδότησή του και η δεύτερη τον γεωπόνο επί το έργον με τρεις εργάτες
στα πρώτα χρόνια της δεντροφύτευσης, όταν ο λόφος και τα ξερολάκκια ήταν
κρανίου τόπος. Όπως φαίνεται από την έρευνα του συγγραφέα, ο Θεοδωρίδης
προσπαθούσε πολύ να ασκήσει με υπευθυνότητα το παιδαγωγικό του έργο, αλλά το
πάθος του και το έργο της ζωής του ήταν
η δεντροφύτευση τόσο στη
γενέτειρά του, όσο και στα Βέντζια και στα Γρεβενά.
Το βιβλίο είναι δομημένο σε
τρία κεφάλαια, όσα και τα στάδια της ζωής και της δράσης του μεγάλου δάσκαλου. Το
Α’ Κεφάλαιο στο πρώιμο στάδιο της ζωής του στη γενέτειρά την Ντόβρανη (σημ.
Έλατο), το Β’ στην εικοσαετή θητεία του στα Βέντζια και το Γ’ στην μόνιμη πια
εγκατάσταση του στα Γρεβενά και στην υλοποίηση του μεγάλου οράματός του.
Γεννήθηκε το 1894 και ο πατέρας του φρόντισε να μορφώσει και αυτόν, όπως και τον
αδερφό του Ιωάννη, τα δύο από τα εννιά παιδιά που του απέμεναν, καθώς τα άλλα
επτά πέθαναν σε πολύ μικρή ηλικία. Πρώτα φοίτησε στο Τριτάξιο σχολείο του
χωριού του και εν συνεχεία ακολούθησε τον αδερφό του Ιωάννη που, αφού αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Τσοτυλίου, διορίστηκε
δάσκαλος στην Αστική Σχολή του Σπηλαίου. Στο ίδιο Γυμνάσιο φοίτησε κατόπιν για
δύο έτη και ο Θεόδωρος. Από το 1912 και μέχρι το 1921 υπηρέτησε περιοδικά στο
στρατό ανάλογα με τις περιστάσεις. Το 1914 σε ηλικία 20 ετών διορίστηκε για
πρώτη φορά δάσκαλος στο Σχολείο του
χωριού του για σύντομο διάστημα, γιατί τα επόμενα τέσσερα έτη θα καταταγεί και
πάλι στο στράτευμα. Το 1919 θα νυμφευτεί τη συγχωριανή του Ευαγγελία Λάμπρου με
την οποία θα αποκτήσει μέχρι το 1932 επτά παιδιά, εκ των οποίων τα δύο πρώτα θα
πεθάνουν σε μικρή ηλικία. Σήμερα ζει στην Κοζάνη η κόρη του η Εριφύλη και στη Θεσσαλονίκη η
Ειρήνη. Τότε ξεκινάει και η πρώτη δεντροφύτευση στον Έλατο με πεύκα και έλατα
σε έκταση 14 στρεμμάτων στην έξοδο του χωριού προς Καληράχη η οποία θα
συνεχιστεί μέχρι 1923 που θα μετατεθεί στα Βέντζια, στο χωριό Έξαρχος. Εν τω
μεταξύ ως δάσκαλος τα έτη 1922 και 1923, φύτεψε σχολικό αμυγδαλεώνα τον οποίο
φρόντιζαν οι μαθητές, αποκομίζοντας ένα σημαντικό έσοδο για τις ανάγκες του
σχολείου, πρωτοστάτησε στην ανέγερση το ιερού ναού του Αγίου Αθανασίου,
εκτελούσε χρέη ιεροψάλτη και ίδρυσε το
σπίτι του Γεωργού για την επιμόρφωση των συγχωριανών του, το οποίο κάηκε μαζί
με την οικία του κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Όμως το 1923 μετατέθηκε δυσμενώς, ίσως για πολιτικούς λόγους, στο
χωριό Έξαρχο των Βεντζίων, γεγονός που του δημιούργησε σοβαρό οικογενειακό
πρόβλημα, καθώς η οικογένειά του δεν τον ακολούθησε και έμενε ή στο χωριό ή στα
Γρεβενά. Μόνο τους θερινούς μήνες ζούσε ενωμένη η οικογένεια στο χωριό, όπου ο
δάσκαλος συνέχιζε τη δράση του.
Στα είκοσι περίπου χρόνια που
παρέμεινε στα Βέντζια ο Θεοδωρίδης σε πολύ δύσκολες συνθήκες προσπάθησε να
οργανώσει τα σχολεία στα χωριά Έξαρχος, Κολοκυθάκι και Λαγκαδάκια. Επειδή
έβλεπε την φτώχεια των κατοίκων, ωθούσε τους γονείς και τους μαθητές του προς
την καλλιέργεια της γης για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην. Έτσι οργάνωσε στον
Έξαρχο, στον οποίο εκτελούσε και χρέη γραμματέα και ψάλτη, πρότυπο συνεταιρισμό
για την καλλιέργεια της αμυγδαλιάς. Στο χωριό Κολοκυθάκι φύτεψε ένα άλσος εκατό
στρεμμάτων με πεύκα που διασώζεται μέχρι
σήμερα και ονομάζεται Πευκάκια, παρώτρυνε δε όλους τους κατοίκους να φυτεύουν
αμυγδαλιές για να έχουν ένα εισόδημα. Και ενώ όλοι είχαν θετική άποψη γι’ αυτόν
και σύμφωνα με μαρτυρίες μαθητών «ήταν πολύ επιεικής και δεν χρησιμοποιούσε
βέργα, ήταν υπεράνω χρημάτων και δαπανούσε πολλά χρήματα, καθότι ήταν
ευκατάστατος και έπρεπε μάλλον να γίνει γεωπόνος», οι επιθεωρητές του δεν του
έκαναν καλές εκθέσεις «ως αδέξιο διδακτικώς», τον θεωρούσαν όμως φιλότιμο και
πειθαρχικό. Μάλιστα το 1939 του έγινε και επαινετική έκθεση για την
δεντροφύτευση στα Πευκάκια. Το 1942 μετατέθηκε για ένα έτος στα Λαγκαδάκια και
το 1944 εγκαταστάθηκε μόνιμα στα Γρεβενά ως δάσκαλος στο 1ο Δημοτικό
Σχολείο μέχρι την συνταξιοδότησή του το1951.
Στα Γρεβενά ο Θεοδωρίδης
διέμενε με την οικογένεια του στην διώροφη αρχοντική κατοικία στα Αλώνια επί
της οδού Καραϊσκάκη 12, δίπλα στο Γρεβενίτη ή Αυλίτη ποταμό, την οποία είχαν
αγοράσει το 1918 μαζί με τον αδερφό του Ιωάννη από τους απογόνους του πρώτου
δημάρχου των Γρεβενών Νικολάου Κουσίδη. Μαζί με τις αποθήκες και την μεγάλη και
δεντροφυτευμένη αυλή καταλάμβανε έκταση ενός στρέμματος και φιλοξενούσε πάρα
πολλούς αφανείς και επιφανείς που είχαν ανάγκη στέγης. Τη δεκαετία του πενήντα μάλιστα
φιλοξενήθηκε και ο μετέπειτα βουλευτής Γρεβενών Κωνσταντίνος Ταλιαδούρης.
Διέθετε δε πολύ πλούσια βιβλιοθήκη από την οποία δανείζονταν πολλοί βιβλία για
ανάγνωση. Δυστυχώς αυτό το πολύ όμορφο αρχιτεκτονικό μνημείο κατεδαφίστηκε το
1992 για κτιστεί εκεί πολυκατοικία.
Στο 1ο δημοτικό Σχολείο ο δάσκαλος ανέλαβε την δημιουργία του
σχολικού κήπου με την βοήθεια των μαθητών οι οποίοι κουβαλούσαν νερό από το
ποτάμι για να ποτίζουν τα άνθη και τα φυτά. Ήταν επίσης υπεύθυνος για το
συσσίτιο των χιλίων περίπου μαθητών στην περίοδο του εμφυλίου πολέμου. Όταν
όμως συνταξιοδοτήθηκε το 1951, την προσοχή είλκυσε η περιοχή Ξερολάκκια
νοτιοδυτικά των Γρεβενών η οποία ήταν ολόγυμνη από τους βομβαρδισμούς των
Γερμανών και από τη συνεχή διάβρωση του εδάφους λόγω των καταρρακτωδών βροχών.
Είχαν γίνει βέβαια κάποιες προσπάθειες αναδάσωσης κατά το μεσοπόλεμο διάστημα
οι οποίες όμως δεν είχαν καρποφορήσει. Λόγω της πολλής υγρασίας από τα δύο
ποτάμια και τους χειμάρρους το κλίμα των Γρεβενών ήταν υγρό και νοσώδες και
θέριζαν οι ρευματισμοί και η ελονοσία. (φωτογραφία σελ. 55 και περιηγητές).
Τότε ο μεγάλος δάσκαλος και ευεργέτης μας συνέλαβε το μεγαλόπνοο όραμα: να
αναδασώσει όλη εκείνη την περιοχή, συνολικά 1960 στρέμματα, από το Εκτροφείο Θηραμάτων
και την Αγία Παρασκευή μέχρι τον Προφήτη Ηλία και να μας χαρίσει αυτό το όμορφο
άλσος που βελτίωσε θεαματικά το κλίμα των Γρεβενών, αλλά και την υγεία και την
ζωή των κατοίκων.
Στην αρχή ξεκίνησε μόνος του
με δύο τρεις εργάτες που τους πλήρωνε ο ίδιος και μερικούς εθελοντές από το
χωριό του τον Έλατο και μετά βοηθούσαν πρόθυμα και ορισμένοι δάσκαλοι και οι
μαθητές των σχολείων. Αργότερα άρχισαν να συνδράμουν το έργο του ο Δήμος και το
Δασαρχείο, αλλά ο Θεοδωρίδης μέχρι το θάνατό του το 1977 δε σταμάτησε να
φυτεύει και να φροντίζει το άλσος με πολύ μεγάλο πάθος. Το θεωρούσε κάτι σαν
δικό του παιδί και πολλές φορές παραμελούσε γι αυτό το καθήκον και την ίδια του
την οικογένεια. Όπως εκμυστηρεύτηκε στον φιλόλογο Βασίλη Αναστασιάδη για το
έργο αυτό ξόδεψε 71.000 δρχ., αλλά η θεά
Τύχη τον ευνόησε, αφού κέρδισε σε λαχείο 75.000 δρχ. Στην αρχή ξεκίνησε
δημιουργώντας βαθμίδες και φυτεύοντας ακακίες για να σταματήσει την διάβρωση
του εδάφους και στη συνέχεια μεταφύτευε δενδρύλλια πεύκης από σπόρους που
φύτευε σε κονσερβοκούτια τοματοπολτού και τους φρόντιζε στην αυλή της οικίας
του η οποία ήταν πραγματικό φυτώριο, όπως μαρτυρούν οι γείτονές του.
Προσπάθησα μέχρι εδώ να σας
μεταφέρω συνοπτικά τον βίο και την πολιτεία του μεγάλου δασκάλου, όπως τα
αποδελτίωσα από το πολύτιμο βιβλίο του Απόστολου Παπαδημητρίου που μελέτησα με
πολλή προσοχή, αλλά βέβαια πολλές άλλες
σημαντικές λεπτομέρειες δεν είναι δυνατόν να αναφερθούν στο πλαίσιο μιας
παρουσίασης. Καλύτερο είναι να τις ανακαλύψει ο αναγνώστης μελετώντας το
βιβλίο. Το βιβλίο όμως έχει και μεγάλη
ιστορική αξία, γιατί παράλληλα με τη ζωή και το έργο του Θεοδωρίδη φωτίζει
πρόσωπα και γεγονότα της πόλης τον εικοστό αιώνα μας αλλά και της ευρύτερης
περιοχής. Ιστορικά στοιχεία για την ζωή στο μεσοπόλεμο διάστημα και για την
οδυνηρή δεκαετία της Κατοχής και του Εμφυλίου, αλλά κυρίως για την μεταπολεμική
περίοδο που διαμορφώθηκε η σημερινή εικόνα της πόλης μας και που ο συγγραφέας
υπήρξε και αυτόπτης μάρτυρας. Τότε που κτίστηκε το υπαίθριο θέατρο και έγιναν
οι πρώτες παραστάσεις, ο Προφήτης Ηλίας και η Αγία Παρασκευή, το Εκτροφείο
Θηραμάτων. Ό ίδιος προσωπικά είχε συναντήσει πολλές φορές τον Θεοδωρίδη στον
δρόμο προς τον προφήτη Ηλία για τη ανέγερση του οποίου υπεύθυνος ήταν ο πατέρας του, ο θεολόγος Ιωάννης
Παπαδημητρίου που ήταν και στενός συνεργάτης του. Τον θυμάται να οραματίζεται
και περιηγείται τα μονοπάτια με το σακάκι υπό μάλης μέχρι το 1966 που
εγκατέλειψε τα Γρεβενά για σπουδές.
Πολύ πλούσιο είναι επίσης και
το φωτογραφικό υλικό στις σελίδες του βιβλίου. 33 συνολικά φωτογραφίες οι
παλιότερες κυρίως από τα λευκώματα του Βαγγέλη Νικόπουλου και οι πρόσφατες τραβηγμένες από τον Γιάννη
Μπαϊνέτα, αποτελούν τεκμήρια για την ιστορική αφήγηση και καταδεικνύουν πώς
δημιουργήθηκε αυτή η καταπράσινη όαση που είναι ευλογία για την πόλη μας. Πολύ
σημαντικά είναι στο τέλος του βιβλίου και τα 13 βιογραφικά σημειώματα
διακεκριμένων ανθρώπων οι οποίοι συνέβαλαν ο καθένας με τον τρόπο του δίπλα
στον Θεόδωρο Θεοδωρίδη στην διαμόρφωση της σημερινής εικόνας της πόλης μας (σελ.
113-120).
Το μεγάλο έργο του Θεόδωρου Θεοδωρίδη
αναγνωρίστηκε αμέσως μετά τον θάνατό του, γιατί ήταν οφθαλμοφανή τα ευεργετικά
αποτελέσματα. Εν ζωή τιμήθηκε από τον Ροταριανό Όμιλο Θεσσαλονίκης το 1976.
Στις 12 Απριλίου του 1978 επί δημαρχίας του Στεργίου Βρέντζιου του απονεμήθηκε
τιμητικό μετάλλιο, ενώ στις 29 Νοεμβρίου του 1984 επί δημαρχίας Κωνσταντίνου
Κοντογιάννη μετονομάσθηκε η περιοχή σε Άλσος Θεοδώρου Θεοδωρίδη και η οδός Αγίου
Αχιλλίου σε οδός Θεοδωρίδη. Το 1985 αποφασίστηκε να στηθεί μαρμάρινη προτομή
στη είσοδο του άλσους η οποία αποκαλύφθηκε το 1987 από τον τότε δήμαρχο Κρέοντα
Τσιαρσιώτη και το 1988 επί υπουργίας Στέλιου Παπαθεμελή τιμήθηκε από το
Υπουργείο Μακεδονίας – Θράκης. Το 2003 κάποιο ασυνείδητοι νεαροί που προφανώς
δεν θα γνώριζαν τι έκαναν, αποκεφάλισαν την προτομή του μεγάλου δασκάλου, την
οποία αποφάσισε να ξαναστήσει ο Σύλλογος Γρεβενιωτών Θεσσαλονίκης, επί προεδρίας
Αθανασίου Οικονόμου το 2005, χάλκινη αυτή τη φορά, έργο του γρεβενιώτη γλύπτη
από το χωριό Περιβολάκι Περικλή Λασπά και μέχρι σήμερα παραμένει αλώβητη. Στη βάση της προτομής αναγράφεται η
συγκινητική ποιητική σύνθεση της Ιουλίας Αγοράστη: «χάρισες δάσος στα
παιδιά και στα πουλιά
μόχθησες
για του τόπου μας την ομορφιά.
Δάσκαλε,
βαθύρριζο δεντρί, όλο νεράκι και ψυχή,
σ’
ευγνωμονούμε »
Ο συγγραφέας στο επίλογο του
βιβλίου αναφέρεται στην κατάσταση του άλσους σήμερα και διαπιστώνει ότι
επιβάλλεται να υπάρξει σχέδιο για την ανάπλαση και τον ευπρεπισμό του.
Παραθέτει βέβαια κάποιες σημαντικές αλλά περιστασιακές δράσεις του Δήμου, των
Σχολείων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, του ΚΠΕ Γρεβενών και των
Συλλόγων οι οποίες όμως δεν επαρκούν και καταθέτει και ορισμένες αξιόλογες
προτάσεις για την βελτίωση της εικόνας και της λειτουργικότητας του άλσους. Δύο
από αυτές, η επιγραφή στην είσοδο και η κατασκευή βρύσης, υλοποιήθηκαν από τον
Δήμο το οποίο και θέλουμε να ευχαριστήσουμε και ελπίζουμε σύντομα να
υλοποιηθούν και οι άλλες καθώς, εξ όσων γνωρίζω, υπάρχει σχέδιο ανάπλασης της
περιοχής.
Το χρέος μας το αποτύπωσε πολύ
καλά ο συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο στη σελίδα 111. «Να φτάσουμε τον
Θεοδωρίδη είναι εξαιρετικά δύσκολο, καθώς αυτός υπήρξε «αετός». Το να
συμβάλλουμε στο έργο, όπως οι τότε μαθητές των σχολείων της πόλης, είναι πολύ
εύκολο. Εμπρός για μια νέα αρχή»
Κλείνοντας θέλω να ευχαριστήσω
θερμά τα ΧΡΟΝΙΚΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ για την επιμελημένη έκδοση, τον συγγραφέα
Απόστολο Παπαδημητρίου για την δωρεά του πολύτιμου βιβλίου του στον ΣΥΝΔΕΣΜΟ
που αποτέλεσε μια οικονομική ανάσα σε πολύ δύσκολους καιρούς και τους χορηγούς
της δεύτερης έκδοσης του οποίους αναφέρω αλφαβητικά:
ALFA WOOD ΠΙΝΔΟΣ Α.Ε.Β.Ε.,
ΜΥΛΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Α.Ε.,
ΕΓΝΑΤΙΑ Α.Τ.Ε.Β.Ε.,
ΚΟΚΚΙΝΟΣ
Α.Τ.Ε.Ε.
ΚΑΙ
ΔΑΣΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ – ΚΑΡΒΟΥΝΑ – ΚΑΥΣΟΞΥΛΑ ΠΑΠΑΛΑΜΠΡΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ Α.Ε.
Θα ήθελα τέλος να σας διαβάσω
μια δικιά μου ποιητική σύνθεση την οποία μελοποίησα με τον τρόπο της δημοτικής
μουσικής σε ποιμενικό ύφος στο παραδοσιακό μακάμ νιαβέντ.
Θεόδωρος
Θεοδωρίδης (1893 - 1977) Ποιμενικό σε
ΦΑ ελάσσονα Νιαβέντ
Το δώρο του Θεού
Δάσκαλε,
το δώρο του Θεού,
εσύ ‘σαι
η ανάσα του λαού
Όλη
η ζωή σου κόπος και τυράννια
Δένδρα
να φυτεύεις, άνθη και φυντάνια
Δάσκαλε,
το δώρο του Θεού,
εσύ
‘σαι η ανάσα του λαού
Στη
Ντόβρανη, στα Βέντζια και στα Γρεβενά
Τα
δένδρα σου δροσίζουν, ίσια, καμαρωτά.
Δάσκαλε,
το δώρο του Θεού,
εσύ
‘σαι η ανάσα του λαού
Μεγάλη
είναι η χάρη μας βαθύρριζο δεντρί,
Το
δώρο που μας χάρισες δε θα λησμονηθεί.
Δάσκαλε,
το δώρο του Θεού,
εσύ
‘σαι η ανάσα του λαού
Γρεβενά,
Σάββατο 27 Μαρτίου 2021
(Εμπνευσμένος
από το βιβλίο του Απόστολου Παπαδημητρίου για τον Θεόδωρο Θεοδωρίδη)
Στέργιος Πουρνάρας, φιλόλογος,
Πρόεδρος Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών ΠΕ Γρεβενών
